1- بایدها و نبایدها در خدمت به مردم

خداوند بندگانی دارد که نعمتهایش را به آنان اختصاص داده است و مقرر کرده است که از آن بذل و بخشش کنند و اگر خودداری کنند، از آنان می گیرد و به دیگران منتقل می کند. اخلاص

شرط پذیرش هر عملی، از جمله خدمت به مردم، اخلاص است و مؤمن باید به انگیزه جلب رضایت الهی خدمتگزار «عیال الله» باشد و هرچه ناخالصی در عمل بیشتر باشد، درجه مطلوبیت آن هم پایین تر خواهد آمد. از دیدگاه امام جواد علیه السلام، علاوه بر دخالت اخلاص در اصل عمل، در تداوم اعمال نیز باید اخلاص جاری باشد. چه بسا عملی که انجام آن با خلوص است، ولی عامل به آن بعد از عمل، آن را به ریا و ناخالصی آلوده و از درجه مقبولیت الهی ساقط می کند؛ لذا امام جواد علیه السلام فرمود: «اَلإبْقاءُ عَلَی الْعَمَلِ اَشَدُّ مِنَ الْعَمَلِ»؛ بقای بر عمل سخت تر از خود عمل است. و آن گاه که پرسیدند بقای بر عمل یعنی چه؟ امام فرمود: «یَصِلُ الرَّجُلُ بِصِلَةٍ وَیُنْفِقُ نَفَقَةً لِلهِ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ فَکُتِبَ لَهُ سِرّا ثُمَّ یَذْکُرُها وتُمْحی فَتُکْتَبُ لَهُ عَلانِیَةً، ثُمَّ یَذْکُرُها فَتُمْحی وَتُکْتَبُ لَهُ رِیاءً»(1)؛ مردی هدیه ای می دهد و برای خدای یگانه انفاقی می کند، پس برایش به عنوان «عمل پنهانی» نوشته می شود. سپس او کارش را یادآوری می کند، در این وقت عنوان قبلی محو می شود و «عمل آشکار» برایش نوشته می شود. آن مرد دوباره عملش را یادآوری می کند، پس عنوان قبلی محو می شود و برایش «عمل ریایی» نوشته می شود.

2خدمت در حد توان

مردی خدمت امام جواد علیه السلام آمد و گفت: به اندازه جوانمردی ات به من کمک کن. امام فرمود: این قدر نمی توانم. گفت پس به اندازه جوانمردی خودم، کمک کن. فرمود: این را می توانم. سپس به غلام خود فرمود: ای غلام! صد دینار به او بده.(2) نابودی نعمت امام جواد علیه السلام می فرماید: «اِنَّ لِلهِ عِبادا یَخُصُّهُمْ بِالنِّعَمِ وَیُقِرُّها فیهِمْ ما بَذَلُوها فَإِذا مَنَعُوها نَزَعَها عَنْهُمْ وَحَوَّلَها اِلی غَیْرِهِمْ»(3)؛ خداوند بندگانی دارد که نعمتهایش را به آنان اختصاص داده است و مقرر کرده است که از آن بذل و بخشش کنند و اگر خودداری کنند، از آنان می گیرد و به دیگران منتقل می کند. بر این اساس، امام جواد علیه السلام قرار گرفتن و تمرکز نعمتها در دست برخی افراد را سنّت و خواسته ای الهی می داند که امری هدفمند است و هدف از آن هم، واگذاری به دیگران می باشد؛ لذا صاحبان مال و جاه و مقام و موقعیت باید آنچه را به دست می آورند، اولاً نعمت و سپرده الهی بدانند و ثانیا واگذاری و خدمت به مردم را وظیفه خود بدانند و ثالثا مطمئن باشند که در صورت ترک وظیفه، همان خدایی که این نعمتها و امکانات را به آنان سپرده است، توان بازپس گیری و واگذاری آن را به افراد دیگر دارد. امام جواد علیه السلام در حدیثی دیگر، به طبیعی بودن این وضعیت و سنت الهی بودن آن چنین اشاره می کند: «ما عَظُمَتْ نِعْمَةُ الله عَلی اَحَدٍ اِلاّ عَظُمَتْ عَلَیْهِ حَوائِجُ النّاسِ، فَمَنْ لَمْ یَحْتَمِلْ تِلْکَ الْمَؤونَةَ عَرَضَ النِّعْمَةَ لِلزَّوالِ»(4)؛ نعمت خدا بر کسی زیاد نمی شود، مگر اینکه نیاز مردم هم به او بیشتر می شود. پس کسی که این زحمت را تحمل نکند، نعمت را در معرض زوال قرار می دهد.

_________________________ پی نوشت: 1. کافی، ج2، ص296؛ بحارالانوار، ج67، ص233. 2. کشف الغمه، ج2، ص368؛ حلیة الابرار، ج2، ص408. 3. کشف الغمه، ج2، ص364؛ فصول المهمه، ص261؛ بحارالانوار، ج78، ص79. منبع: مبلغان - آذر و دی 1383، شماره 61

ابو تراب عبدالله روياني از عبدالعظيم حسين نقل کرده که گفت: به امام جواد عليه السلام عرض کردم. اي فرزند رسول خدا! از پدرانت، حديثي برايم بيان فرما؛

حضرت فرمود: پدرم از جدم از پدرانش عليهما السلام برايم نقل کرده است که امير مؤمنان عليه السلام فرمود: اندک بودن عائله، يکي از دو آساني است. نباید گمان نمود که این روایت به کم فرزندی تشویق می نماید.

آیت الله سید محمد حسین حسینی طهرانی در این خصوص می فرمایند: ديده‌ شده‌است‌ كه‌ بعضي‌ از غير مطّلعين‌ براي‌ رجحان‌ كاهش‌ فرزند استدلال‌ كرده‌اند به‌ روايت‌ «نهج‌ البلاغة‌»: قِلَّةُ الْعِيَالِ أَحَدُ الْيَسَارَيْنِ . «كمي‌ افراد نانخور انسان‌ يكي‌ از دو وسيله‌ توانگري‌ مي‌باشد» و ندانسته‌اند كه‌: عيال‌ در لغت‌ عرب‌ به‌ معني‌ فرزند نيست‌ ؛ چه‌ بسا فرزنداني‌ كه‌ نانخور انسان‌ نيستند، و چه‌ بسا عائله‌اي‌ كه‌ فرزند نمي‌باشند. عيال‌ به‌ معني‌ نانخور و در تحت‌ عيلوله‌ و مخارج‌ انسان‌ در آمدن‌ است‌ ؛ مانند خادم‌ و خادمه‌ و شاگردان‌ كسب‌ و غلام‌ و كنيز و ميهمانان‌ وارد بر انسان‌، و تكفّل‌ مخارج‌ بسياري‌ از اقوام‌ و محارم‌ و زوجه‌ و امثالها كه‌ تحت‌ مخارج‌ و عيلوله‌ انسان‌ زيست‌ ميكنند. بنابراين‌ نسبت‌ ميان‌ عيال‌ و اولاد، نسبت‌ عموم‌ و خصوص‌ مِن‌ وجه‌ مي‌باشد. ومنافات‌ ندارد كه‌ ترغيب‌ به كثرت‌ فرزندان‌ شده‌ باشد ؛ با وجود اين‌، توصيه‌ شده‌ باشد كه‌ هر چه‌ انسان‌ بتواند افراد تحت‌ عيلوله‌ خويشتن‌ را تقليل‌ كند يك‌ گونه‌ توانائي‌ و توانگري‌ را حائز گرديده‌ است‌. اين‌ از يك‌ ناحيه‌. و از ناحيه‌ ديگر، در جمله‌ أَحَدُ الْيَسَارَيْنِ، ترغيبي‌ و تحريضي‌ بدان‌ نيست‌ ؛ بلكه‌ توانگري‌ براي‌ انسان‌ از دو راه‌ تحصيل‌ مي‌شود: يكي‌ از راه‌ كسب‌ مال‌ و صرف‌ آن‌ بر عائله‌ كثيره‌ ؛ و ديگري‌ حصر عائله‌ در قلّت‌ با وجود قلّت‌ مال‌. هر كدام‌ را ميخواهي‌ انتخاب‌ كن‌ ! هذا أوّلاً . و ثانياً ايشان‌ توجّه‌ نكرده‌اند به‌ گفتار ديگر مولی‌ الموحّدين‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ قبل‌ از اين‌ حكمت‌ كه‌ مي‌فرمايد: تَنْزِلُ الْمَعُونَةُ عَلَی قَدْرِ الْمَئُونَةِ . («نهج‌ البلاغة‌» طبع‌ دكتر صبحي‌ صالح‌، باب‌ حكم‌، ص494، حكمت 139) «كمك‌ و مساعدت‌ آسماني‌ به‌ مقدار مؤونه‌ زندگي‌ و مخارج‌ لازم‌ فرود مي‌آيد» بنابراين‌: «هر كه‌ بامش‌ بيش‌ برفش‌ بيشتر» خداوندِ رازق‌ عالم‌ قادر حكيم‌، كه‌ از عوالم‌ غيب‌ روزي‌ را نازل‌ مي‌فرمايد براي‌ هر فرد بخصوصه‌ روزي‌ جداگانه‌ ميرساند ؛ براي‌ يكي‌، يكي‌ ؛ براي‌ هزار، هزار. (رساله نكاحيه: كاهش جمعيت ضربه‌اي سهمگين بر پيكر مسلمين، آية الله حاج سيد محمد حسين حسيني طهراني، ص 239)

منابع:

1فرهنگ جامع سخنان امام جواد، مسلم صاحبی، زمستان:1387، صص57-60.

2عیون اخبار الرضا علیه السلام، جلد2، ص

واجب بودن اطاعت پدر واجب بودن اطاعت و فرمان‏پذیری فرزندان از پدر، از حقوق ویژه‏ای است که اسلام برای تکریم و پاس‏داشت مقام پدران وضع کرده است. حضرت علی علیه‏السلام دراین‏باره می‏فرماید: «حق پدر آن است که فرزند در هر چیز جز معصیت خداوند از او اطاعت کند.» گفتنی است در فقه اسلامی به احکام ویژه‏ای برمی‏خوریم که با هدف عزیز و ارجمند شمردن پدر، اهمیت مقام او را گوشزد می‏کند. برای مثال، اگر پدر، فرزندش را از سفری نهی کند و فرزند اطاعت نکند و به سفر رود، باید نمازش را تمام بخواند و روزه‏اش را بگیرد؛ اگر چه سفر او از حد مسافت شرعی بیشتر باشد؛ چون این سفر، حرام است. یا اگر فرزند در نماز نافله باشد و پدر و مادر او را فرا خوانند، باید نماز را بشکند و به آنان پاسخ دهد. همچنین لازم است فرزند، قسم و عهد بدون اذن پدر را ترک گوید.

مرحوم مقدس اردبیلی در حجره ‏ای تنها زندگی می‏ کرد. یکی از طلاب مدرسه مایل شد که با مقدس هم حجره باشد و در این باره با شیخ حرف زد شیخ قبول نکرد او زیاد اصرار و التماس نمود شیخ فرمود قبول می‏ کنم با این شرط که هر چه از حال من اطلاع پیدا کنی به کسی نگوئی.
آن مرد قبول کرد مدتی باهم بودند تا آن که زمانی رسید که هر دو مبتلا به تنگی معاش شدند به حدی که قوت لایموت هم نداشتند و به کسی هم اظهار نمی ‏کردند، تا آنکه آثار ضعف و ناتوانی از چهره آن مرد نمودار شد در آن حال کسی از کنار آن مرد عبور می کرد حال او را دید و علت ضعف و بی‏ حالی او را پرسید، او چیزی نگفت ولی عابر زیاد اصرار ورزید و التماس نمود که علت را بگوید. آن مرد قضیه را فاش کرد که ما دو نفر طلبه علم دین مدت زیادی است غذا نخورده‏‌ایم. آن شخص تا مطلع شد رفت غذائی تهیه کرده با مقداری وجه به آن طلبه داد و گفت نصف این غذا و پول مال تو و نصف دیگر را به رفیقت بده. وقتی که مقدس وارد حجره شد و آنها را دید سوال کرد که از کجا رسیده، آن طلبه حکایت را نقل کرد مقدس فرمود دیگر هنگام جدائی ما شد پس آن غذا را خوردند، اتفاقاً همان شب مقدس محتلم شد پس زود بلند شد رفت به حمام که به نماز شب برسد .در حمام بسته بود حمامی در را قبل از وقت باز نکرد مقدس به اجرت حمام افزود باز قبول نکرد آن قدر افزود که رسید به آن مقداری که از آن وجه سهمش شده بود حمامی در را باز کرد تمامی آن وجه را داده غسل کرد نماز شب را بجا آورد. آری آنچه مقامات عالیه بدست آورد از برکت این گونه عبادتها و مجاهدتها و ریاضتها بوده است.

یك كشتی در یك سفر دریایی در میان طوفان در دریا شكست و غرق شد و تنها دو مرد توانستند نجات یابند و شنا كنان خود را به جزیره كوچكی برسانند.دو نجات یافته هیچ چاره ای به جز دعا كردن و كمك خواستن از خدا نداشتند.چون هر كدامشان ادعا می كردند كه به خدا نزدیك ترند و خدا دعایشان را زودتر استجاب می كند، تصمیم گرفتند كه جزیره را به 2 قسمت تقسیم كنند و هر كدام در قسمت متعلق به خودش دست به دعا بر دارد تا ببینند كدام زود تر به خواسته هایش می رسد.

نخستین چیزی كه هردو از خدا خواستند غذا بود. صبح روز بعد مرد اول میوه ای را بالای درختی در قسمت خودش دید و با آن گرسنگی اش را بر طرفكرد.اما سرزمین مرد دوم هنوز خالی از هر گیاه و نعمتی بود.اهفته بعد دو جزیره نشین احساس تنهایی كردند.مرد اول دست به دعابرداشت و از خدا طلب همسر كرد. روز بعد كشتی دیگری شكست و غرقشد و تنها نجات یافته آن یك زن بود كه به طرف بخشی كه مرد اول قرارداشت شنا كرد. در سمت دیگر مرد دوم هنوز هیچ همراه و همدمی نداشت.بزودی مرد اول از خداوند طلب خانه، لباس و غذا بیشتری نمود. در روز بعدمثل اینكه جادو شده باشه همه چیزهایی كه خواسته بود به او داده شد. اما مرد دوم هنوز هیچ چیز نداشت.سرانجام مرد اول از خدا طلب یك كشتی نمود تا او و همسرش آن جزیره را ترك كنند. صبح روز بعد آن مرد، یك كشتی كه در قسمت او و در كناره جزیره لنگر انداخته بود پیدا كرد. مرد با همسرش سوار كشتی شد و تصمیم گرفت جزیره را با مرد دوم كه تنها ساكن آن جزیره دور افتاده بود ترك كند.با خودش فكر می كرد كه دیگری شایسته دریافت نعمتهای الهی نیست چرا كه هیچ كدام از درخواستهای او از طرف پروردگار پاسخ داده نشده بود.هنگامی كه كشتی آماده ترك جزیره بود مرد اول ندایی از آسمان شنید :"چرا همراه خود را در جزیره ترك می كنی؟"مرد اول پاسخ داد:” نعمتها تنها برای خودم است چون كه من تنها كسی بودم كه برای آنها دعا و طلب كردم ، دعا های او مستجاب نشد و سزاوار هیچ كدام نیست “آن صدا سرزنش كنان ادامه داد :
“تو اشتباه می كنی او تنها كسی بود كه من دعاهایش را مستجاب كردم وگرنه تو هیچكدام از نعمتهای مرا دریافت نمی كردی"مرد پرسید:” به من بگو كه او چه دعایی كرده كه من باید بدهكارش باشم؟ “"او دعا كرد كه همه دعاهای تو مستجاب شود .

آسمان گاه بارانی گاه صاف
اى مفضّل! در اينكه به خاطر مصلحت عالم، آسمان گاه صاف و گاه بارانى است نيك انديشه كن. اگر يكى از اين دو در هوا ماندگار مى‌‏شد بى‏شك زيانبار بود. نمى‏‌بينى وقتى كه يكسره باران مى‌‏آيد، گياهان و سبزي ها مى‏‌گندند؟ جسم حيوانات سست و بى‌‏حاصل مى‏‌شود؟ هوا سرد می ماند؟ بيماري ها پيدا و پراكنده مى‌‏شوند؟ و راه ها و گذرگاه ها نا امن مى‏‌گردند؟
چنانچه اگر هوا يكسره صاف و آفتابى باشد، زمين، خشك و تفتيده مى‏‌گردد. گياهان خشك مى‏‌شوند و مى‌‏سوزند. آب چشمه‌‏ساران و جويبارها فرو مى‏رود و اين پيامدها سخت به زيان مردم است. همانگونه که انواع بيماري ها پديد مى‌‏آيند.
امّا اگر در عالم، يكى پس از ديگرى پديدار گردد و آسمان گاه بتابد و گاه ببارد، هوا معتدل می ماند، هر كدام زيان ديگرى را دفع مى‌‏كنند و همه چيز نيكو و استوار مى‏‌گردد.
اگر كسى سوال کند که: چرا خداوند چنان خلق نکرد كه در هيچ كدام زيان نباشد؟ پاسخ آنکه،

حکمت الهی بر آن تعلق گرفته که انسان در دنیا قدرى در رنج و درد افتد تا که سبب دوری او از گناه فراهم آید. آنگونه كه انسان بيمار براى باز يافتن سلامت و شفاى كامل به داروهاى تلخ و ناگوار نيازمند است. آن زمان که طغيان مى‌‏كند و مى‏شورد ، به درد و سختى نيازمند است تا در ورطه پليدى در نيفتد و در راه راست بماند.

 خدا نکند برای تعجیل فرج امام زمان «عجل الله تعالی فرجه الشریف» دعا کنیم، ولی کارهایمان برای تبعید فرج آن حضرت باشد

قطع رحم از معضلات و آسیب های خانوادگی دوره ی آخرالزمان،

.قطع رحم و ناآشنایی با آشنایان و بی وفائی و کم توجهی و عدم ارتباط بین اقوام و خویشان می باشد. این معضل خانوادگی در حالی است که ارتباطات اجتماعی و روابط با غیر اقوام در برخی موارد جدی گرفته شده و در آن افراط می شود. رسول خدا (ص) در این زمینه می فرمایند: (إذا قَطَعُوا الأرحام و مَنُّوا بِالطَّعام….) (16) «هنگامی که پیوند خویشاوندی قطع شود و برای اطعام و میهمانی دادن بر یکدیگر منت گذارند…»

همسایه آزاری یکی از آفات خانواده ها در آخرالزمان،

عدم رعایت حقوق همسایگان و همسایه آزاری به طرق گوناگون می باشد. امام صادق (ع) فرمودند: (یُؤذِی الجارُ جارَهُ، لَیسَ لَهُ مانِعٌ.) (17) «همسایه به همسایه اش آزار و اذیت می کند و کسی جلوگیری نمی کند.» * (و رأیتَ الجارَ یُؤری جارَهُ خوفاً من لسانِهِ.) (18) « و همسایه را می بینی که همسایه اش را اذیت می کند و همسایه از زبان او وحشت دارد.» ک

ثرت طلاق از دیگر آفات و آسیب های خانوادگی آخرالزمان،

سست شدن نهاد خانواده و فروپاشی روابط خانوادگی و گسستگی و سپس گسیختگی خانواده هاست و اخبار آخر الزمان از شیوع طلاق در آن دوره خبر می دهد. رسول خدا (ص) می فرمایند: * (إذا کَثُرَ الطَّلاقُ و لا یُقامُ حَدٌّ.) (19) «هنگامی که طلاق بسیار باشد و حدود الهی اقامه نشود.» .

لذت گرائی افراطی و غیر مشروع

امام صادق (ع) می فرمایند: (یکونُ هَمُّ النَّاسِ بُطُونُهُم و فروجُهُم، فَلا یُبالُونَ بِما أکَلُوا و لا بِما نَکَحُوا.) (20) «هم و غم مردم (در آخرالزمان) همه همت مردم به سیر کردن شکم و رسیدگی به شهوتشان خلاصه می شود، دیگر اهمیت نمی دهند که آنچه می خورند حلال است یا حرام؟ و اینکه آیا راه اطفای غرایزشان مشروع است یا نامشروع؟!» .

حرام خوری

یکی از وظایف والدین، هدیه رزق حلال و پاک به فرزندان و کسب تقوای اقتصادی است، به طوری که بایستی پرورش و تربیت فرزندان توأم با تقوی اقتصادی باشد، چرا که رزق ناپاک و آلوده، تأثیرات تخریبی عمیقی بر روح و روان و معنویت گرائی افراد خواهد داشت. قرآن کریم در این زمینه می فرمایند: (یا أیُّها الرُّسل کُلُوا مِنَ الطَّیِّباتِ وَاعمَلُوا صالِحاً…) (21) «ای پیامبران، از غذاهای پاکیزه بخورید و کار شایسته انجام دهید….» در دوره آخرالزمان بحران معنوی به عرصه اقتصاد خانواده کشیده می شود و خانواده ها تقوای اقتصادی را از دست داده و خود را به انواع آلودگی های اقتصادی دچار می سازند، آلودگیهایی همچون ربا، کم فروشی، رشوه خواری، گران فروشی و… که اهل البیت (ع) به گوشه هایی از این انحرافات اشاره کرده اند. قال الصادق (ع): * (… وَ رَأیتَ الرَّجُل إذا مَرَّ به یومٌ و لَم یکسِب فیه الذَّنبَ العظیم مِن فُجورٍ أو بَخس مکیالٍ أو میزانٍ أو غَشیانِ حَرامٍ أو شُربٍ مُسکرٍ، کئیباً حزیناً، یحسِبُ أنَّ ذلک الیوم علیه ضَیعَهٌ مِن عُمرهِ.) (22) «هنگامی که ببینی که اگر مردی یک روز گناه بزرگی انجام نداده باشد از قبیل: فحشاء، کم فروشی، کلاهبرداری و شرب خمر، بسیار غمگین و اندوهگین می شود که گوئی آن روز عمرش تباه شده است.» * (و رأیتَ الرَّجلَ معیشتُهُ مِن بَخس المِکیال والمیزان) (23) « و می بینی که زندگی مرد از کم فروشی و تقلب تأمین می شود.» قال رسول الله (ص): * (إذا شارکَتِ النِّساءُ ازواجهنَّ فی التِّجاره حِرصاً عَلَی الدُّنیا.) (24) «هنگامی که زن ها برای طمع دنیا در داد و ستد همسرانشان شرکت کنند.» * (و عِندها یَظهَرُ الرِّبا و یَتَعامَلونَ بِالرُّشی و یُوضَعُ الدّینُ و تُرفَع الدُّنیا.) (25) « در آن زمان وبا شایع می شود. کارها با رشوه انجام می یابد، مقام و ارزش دین تنزّل می نماید و دنیا در نظر آنها ارزش پیدا می کند.» * (لَیَأتینَّ عَلَی النّاسِ زمانٌ، لا یبقی أحَدٌ إلاّ أکَلَ الرِّبا فَإن لَم یَأکُلهُ أضابَهُ غبارُهُ.) (26) «برای مردم زمانی پیش می آید که أحدی یافت نمی شود جز اینکه به ربا آلوده گردد، اگر مستقیماً هم ربا نخورد، گرد ربا به او می رسد.»

پی‌نوشت‌ها: 1. از آنجا که «حیا» به معنای التزام به قانون عقل و عرف است، « بی حیایی» به معنای شکستن قوانین عقل و عرف است. 2. روزگار رهایی، حدیث 1095. 3. حجاب، ص 62. 4. روزگار رهایی، حدیث 1087. 5. همان، حدیث 1090. 6. همان، حدیث 1106. 7. مجموعه آثار شهید مطهری (ره)، ج 19، ص 416. 8. روزگار رهایی، حدیث 1069. 9. روزگار رهایی، حدیث 1068. 10. جاثیه / 23. 11. روزگار رهایی، حدیث 1109. 12. روزگار رهایی، حدیث 991. 13. همان، حدیث 994. 14. همان، حدیث 997. 15. جامع الأخبار، ص 106. 16. روزگار رهایی، حدیث 996. 17. همان، حدیث 1042. 18. همان، حدیث 1043. 19. روزگار رهایی، حدیث 1013. 20. همان، حدیث 1058. 21. مؤمنون / 51. 22. روزگار رهایی، حدیث 1093. 23. همان، حدیث 1094. 24. همان، حدیث 1097. 25. روزگار رهایی، حدیث 969. 26. همان، حدیث 970. منبع: نیلی پور، مهدی؛ (1388)، خانواده مهدوی، اصفهان: مرغ سلیمان، چاپ سوم