شرح حدیث
ابو تراب عبدالله روياني از عبدالعظيم حسين نقل کرده که گفت: به امام جواد عليه السلام عرض کردم. اي فرزند رسول خدا! از پدرانت، حديثي برايم بيان فرما؛
حضرت فرمود: پدرم از جدم از پدرانش عليهما السلام برايم نقل کرده است که امير مؤمنان عليه السلام فرمود: اندک بودن عائله، يکي از دو آساني است. نباید گمان نمود که این روایت به کم فرزندی تشویق می نماید.
آیت الله سید محمد حسین حسینی طهرانی در این خصوص می فرمایند: ديده شده‌است كه بعضي از غير مطّلعين براي رجحان كاهش فرزند استدلال كرده‌اند به روايت «نهج البلاغة»: قِلَّةُ الْعِيَالِ أَحَدُ الْيَسَارَيْنِ . «كمي افراد نانخور انسان يكي از دو وسيله توانگري مي‌باشد» و ندانسته‌اند كه: عيال در لغت عرب به معني فرزند نيست ؛ چه بسا فرزنداني كه نانخور انسان نيستند، و چه بسا عائله‌اي كه فرزند نمي‌باشند. عيال به معني نانخور و در تحت عيلوله و مخارج انسان در آمدن است ؛ مانند خادم و خادمه و شاگردان كسب و غلام و كنيز و ميهمانان وارد بر انسان، و تكفّل مخارج بسياري از اقوام و محارم و زوجه و امثالها كه تحت مخارج و عيلوله انسان زيست ميكنند. بنابراين نسبت ميان عيال و اولاد، نسبت عموم و خصوص مِن وجه مي‌باشد. ومنافات ندارد كه ترغيب به كثرت فرزندان شده باشد ؛ با وجود اين، توصيه شده باشد كه هر چه انسان بتواند افراد تحت عيلوله خويشتن را تقليل كند يك گونه توانائي و توانگري را حائز گرديده است. اين از يك ناحيه. و از ناحيه ديگر، در جمله أَحَدُ الْيَسَارَيْنِ، ترغيبي و تحريضي بدان نيست ؛ بلكه توانگري براي انسان از دو راه تحصيل مي‌شود: يكي از راه كسب مال و صرف آن بر عائله كثيره ؛ و ديگري حصر عائله در قلّت با وجود قلّت مال. هر كدام را ميخواهي انتخاب كن ! هذا أوّلاً . و ثانياً ايشان توجّه نكرده‌اند به گفتار ديگر مولی الموحّدين أميرالمؤمنين عليه السّلام قبل از اين حكمت كه مي‌فرمايد: تَنْزِلُ الْمَعُونَةُ عَلَی قَدْرِ الْمَئُونَةِ . («نهج البلاغة» طبع دكتر صبحي صالح، باب حكم، ص494، حكمت 139) «كمك و مساعدت آسماني به مقدار مؤونه زندگي و مخارج لازم فرود مي‌آيد» بنابراين: «هر كه بامش بيش برفش بيشتر» خداوندِ رازق عالم قادر حكيم، كه از عوالم غيب روزي را نازل مي‌فرمايد براي هر فرد بخصوصه روزي جداگانه ميرساند ؛ براي يكي، يكي ؛ براي هزار، هزار. (رساله نكاحيه: كاهش جمعيت ضربه‌اي سهمگين بر پيكر مسلمين، آية الله حاج سيد محمد حسين حسيني طهراني، ص 239)
منابع:
1فرهنگ جامع سخنان امام جواد، مسلم صاحبی، زمستان:1387، صص57-60.
2عیون اخبار الرضا علیه السلام، جلد2، ص