سؤال 6ـ مقصود از روش القای غیر مستقیم در تربیت دینی کودکان و نوجوانان چیست؟ پاسخ: القای ارزش‏های دینی، تا حدود 6 سالگی، به طور مستقیم، ممکن است؛ زیرا کودکان تا این سن، مقاومت روانی فراوانی در مقابل آموزه های دینی ندارند؛ اما از این سن به بعد با توجه به افزایش مقاومت روانی آنان، باید از شیوه ی القای غیر مستقیم استفاده کرد. راهکارهای القای غیر مستقیم عبارتند از: 1. داستان: ارزش‏های دینی را می توان در قالب داستان (برای کودکان، قصه گویی یا قصه خوانی، و برای نوجوانان، هدیه ی کتاب‏های داستان) ارائه کرد. این درسی است که قرآن به ما می دهد. خدای متعالی در قرآن کریم با داستان حضرت موسی و مرد صالح، درس تواضع و بردباری در برابر معلم؛ با داستان اصحاب لوط، درس عفت و پاکدامنی؛ با داستان آدم و حوا، آموزش دوری از شیطان، و با قصه ی حضرت مریم، آموزه ی پاکدامنی و توکل به خدا را به ما ارائه می کند. 2. شعر: استفاده از شعرهای ساده و دور از صناعات پیچیده ی ادبی می تواند راهکاری برای القای ارزش‏های دینی باشد. برای کودکان خردسال می توانید شعری را بگویید تا پس از حفظ، آن را زمزمه کند و ارزش‏ها به مرور برایش ملکه شود. والدین، درس‏های بسیاری از قبیل اهمیت عبادت، سپاسگزاری به درگاه الاهی، ساده زیستی، توکل به خدا، کمک به دیگران و… را می توانند در قالب شعر به کودکان بیاموزند؛ به طور مثال، برای دختری که قرار است فردا وارد 9 سالگی شود و ایام عبادتش را آغاز کند، از چنین شعری استفاده می کنیم: بوی بهار دارد چادر نماز مادر در دست های او هست یک جانماز دیگر ماه قشنگ امشب مهمان خانه ماست یک آسمان ستاره در انتظار فرداست من می کنم دوباره رخت سفید بر تن چون تا طلوع خورشید 9 ساله می شوم من [15] شاعر در این شعر، از اصل تداعی ـ معانی استفاده و چادر نماز مادر را با بهار و ماه قشنگ و آسمان پر ستاره همراه کرده است که کودک به طور طبیعی آن ها را دوست دارد. یا برای آموزش ساده زیستی، شکر خداوند، محبت و شادابی، از شعر دیگری بهره می جوییم: شش دانه قاشق شش دانه بشقاب‏ نان و نمکدان یک کاسه ی آب‏ دیگی پر از آش یک شام ساده در دور سفره یک خانواده با مهربانی با هم نشستند در سینه شادی بر چهره لبخند گفتند اول نام خدا را خوردند با هم نان و غذا را یک سفره ی خوب یا شام دلخواه بعد از غذا هم الحمدلله [16] مثال دیگر، درس نماز و تسبیح الاهی: خورشید زیبا دوباره سر زد پرنده ی شب دوباره پر زد خروس خانه ترانه سر داد وقت سحر را به من خبر داد آمدم بیرون در هوای باز وضو گرفتم برای نماز دیدم نشسته گنجشکی زیبا بر روی شاخه، آرام و تنها جیک و جیک می کرد در آن صبح زود گویی که او هم فکر خدا بود [17] 3. شرح حال بزرگان: برای کودکان، از زندگی بزرگان و اندیشه وران اسلامی و غیر اسلامی بگویید تا از زندگی آنان درس بگیرند. از رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله خامنه ای ـ حَفظـهُ الله ـ بگویید که برای کمک به پدر به جهت ضعف در بینایی، به رغم میل باطنی، قم و تحصیل در آن را رها ساخته، به مشهد عزیمت کرد و خدای بزرگ وی را به جهت توجه به پدر، به اوج عزت و عظمت رسانید. از سید رضی بگویید که جلو قبرستان غیر مسلمانان از اسب پیاده شد و فرمود: در این قبرستان شخصی دفن شده است که معلم غیر مسلمان من بود. 4. فیلم، کارتون و نمایشنامه: فیلم و کارتون به جهت جذابیت، و نمایشنامه به سبب صحنه پردازی ها و نورپردازی های زیبا، کودکان را جذب می کند و سبب تثبیت آموزه های دینی و اخلاقی می شود؛ پس، از این شیوه ی القای غیر مستقیم نیز استفاده کنید. سؤال 7ـ مقصود از «روش الگویی» در تربیت دینی چیست؟ پاسخ: روش الگویی، یعنی الگوها (پدر، مادر، معلم، مربی و…) خوب باشند؛ به مسائل دینی و انسانی اهمیت دهند؛ عباداتشان را به موقع و با کیفیت انجام دهند؛ در خدمت به دیگران بشتابند؛ حقوق دیگران را رعایت کنند؛ به بزرگسالان احترام بگذارند؛ از محرمات الاهی بپرهیزند؛ اهل راز و نیاز با خدا باشند و…. اگر چنین شود، خود بهترین آموزش است. والدینی که خود به ارزش‏ها عمل می کنند، نیاز چندانی به گفتار و تذکر ندارند، و اگر عمل نکنند، گفته هایشان هیچ گونه اثری نخواهد داشت. خشک ابری که بود ز آب تهی ناید از آن صفت آب دهی اگر ابری خشک بدون باران باشیم، چگونه می توانیم بر سر دیگران بباریم؟! حضرت صادق (علیه السلام) می فرماید: «کونوا دُعاة الناس بغیر السنتکم». [18] مردم را با غیر زبانتان [ با عملتان به سوی خدا ] بخوانید. یکی از ویژگی های جالب حضرت امام خمینی رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران، همین بوده که چندان تذکر نمی دادند؛ بلکه منش و رفتار آن بزرگوار درس ‏آموز بوده است. یک ضرب المثل عربی می گوید: اگر پدر پیاز، و مادر سیر باشد، چگونه می توان انتظار داشت که فرزند آنان، رائحه ی خوشی داشته باشد.[19] سؤال 8ـ چرا برخی کودکان به آموزش‏های دینی بی توجهی می کنند؟ پاسخ: مهم ترین عامل برای بی توجهی کودکان به آموزش‏های دینی، عدم زمینه سازی والدین است. همان گونه که نقاشی بدون رنگ زمینه، و کشاورزی بدون شخم زمین مطلوب نیست، آموزش دینی نیز بدون زمینه بازده ندارد. برای فراهم ساختن زمینه ی آموزش، توجه به نکاتی لازم است: 1. ارتباط کلامی مناسب: با توجه به این که یکی از راه های آموزش ارزش‏های دینی، استفاده از سخن است، حتما باید از سخنی نرم و بیانی شیوا استفاده شود، صدای بلند، به ویژه اگر با خشونت همراه شود، سبب بی توجهی کودک به آموزش دینی خواهد شد. 2. وضعیت ظاهری مناسب: ظاهر آراسته، لباس مناسب، موی شانه زده، دندان های تمیز، بوی خوش و…، زمینه ساز آموزش دینی هستند. 3. خوش‏ خلقی: خوشرویی و نگاه محبت آمیز، فضای ارتباط را فراهم می سازد و بداخلاقی و ترشرویی، زمینه ی آموزش دین را از بین می برد. امام علی (علیه السلام) فرمود: «البشاشة حبالة المودة». [20] خوشرویی، ریسمان محبت است. 4. حوصله: برای آموزش ارزش‏های دینی، بردباری ضرورت دارد. با توجه به ضعف تمرکز کودکان، گاهی لازم است آموزه ای بارها تکرار شود که صبر و حوصله ی والدین را می طلبد. دختر حضرت امام خمینی می گوید: کودکی 5 ساله بودم و به حضرت امام در نماز اقتدا کردم. پس از اتمام نماز، مادرم گفت: دخترم! به شکل صحیحی اقتدا نکردی. از امام پرسیدم. آن بزرگوار 15 دقیقه برایم توضیح داد. [21] پی نوشت [15]مهری ماهوتی. [16] ـ مصطفی رحماندوست. [17] ـ جعفر ابراهیمی (شاهد). [18] ـ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 15، ص 246. [19] ـ حسین سیدی، یک شاخه گل مینا، ص 52. [20] ـ نهج ‏البلاغه، کلمات قصار، 6. [21] ـ سید محمدرضا علاءالدین، نگرشی نو به تربیت دینی کودکان و نوجوانان، ص 86.

منبع: نسیم مهر جلد 1، پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان؛ حسین دهنوی

منتظر مباحث بعدی ما باشید